Een Zambiaanse of westerse dokter?

07 februari 2014

Nachtdienst. Altijd weer spannend, want wat zal de nacht brengen? Ik doe dienst voor de beide interne afdelingen (de mannen- en de vrouwenafdeling), de neonatale afdeling en de kinderafdeling.
Vannacht ben ik vooral druk geweest op de kinderafdeling. Er liep er een co-assistent uit Australië met me mee: Richard. Gezellig, want dan kun je je ervaringen delen. En het leidt tot nieuwe inzichten, want ik geef dan ook uitleg over mijn handelen, waardoor je de dingen die je doet weer in een ander perspectief ziet. Dit keer vond ik de inzichten eigenlijk wel schokkend. Bizar hoe ik hier na een 5-tal weken al op de Zambiaanse manier handel en mijn patiënten en collega's behandel.

Het feit dat de enige verpleegkundige op de kinderafdeling languit op de bank lag te slapen nadat hij mij rond een uur of 23.15 had gebeld voor een van de kinderen, zorgde enkel voor een glimlach op mijn lippen en wat grinniken. Totaal onverbaasd schoot ik alleen maar in de lach toen hij tijdens het afnemen van de anamnese telkens weer in slaap viel voordat ik de volgende zin had bedacht die hij voor me moest vertalen. Ik schudde even zijn been heen en weer, met rood doorlopen ogen schoot hij dan wakker, keek me waterig aan, vertaalde de zin op mijn verzoek en sliep weer verder. Snel gaat t niet op die manier, maar uiteindelijk kom je er wel. Richard keek me af en toe stomverbaasd aan.

Gelukkig dat hij eind van de nacht bij een nieuwe opname van een ernstig benauwd kind wel in actie was gekomen. Hij was bloed aan het afnemen in de voor allerlei ingrepen ingerichte ruimte ter comfort van de verpleging. Dus ik begon mijn onderzoek en anamnese maar tegelijkertijd, dat is het effectiefst want dan is hij iig nog aanwezig: ze lopen soms op de meest vreemde momenten weg en dan kun je niks meer.
Een verpleegkundige in Nederland zou na een blik op zo'n benauwd kind deze direct aan de broodnodige zuurstof leggen en de benodigde medicatie op bed geven, zoals het hoort. Het kwam niet eens meer in me op om dat te vragen, bedacht ik met een schok een paar minuten later. Het wekt namelijk alleen maar irritatie op om dingen op een andere manier te doen dan hoe zij vinden dat t hoort, en je hebt de goodwill hard nodig wil je überhaupt nog iets voor elkaar krijgen. Zonder is het kind alleen maar slechter af.... Niks heeft haast, spoed bestaat niet. Ik wacht dus geduldig tot de verpleging zover is om mijn verzoek uit te voeren. Toch krijg ik de knoop in mijn maag hierover soms maar moeilijk weg en deze werd vannacht weer verergert doordat ik me toch verplicht voelde uitleg hierover te geven aan Richard: “Zo hoort het eigenlijk dus niet....”

Midden in de nacht was ik ook nog gebeld met de vraag: “Come, this child is very sick”.
Very sick? Dat klinkt niet goed, want dat zeggen ze bijna nooit: de meeste kinderen zijn ernstig ziek. Dus dit was nog erger??
Ik haastte me dus naar het ziekenhuis, ondertussen mezelf geruststellend dat hij in ieder geval niet had gezegd “this child collapsed”. Dat heeft hier namelijk een andere betekenis dan bij ons: meestal is de patiënt dan al overleden.
Helaas, toen ik 5 minuten later op de afdeling arriveerde was het kind toch al dood. Hoe lang al? De eerste keer dat dit me overkwam begon ik nog volop te reanimeren. Nu bekeek ik de lichtstijve pupillen en ben ik er niet eens meer aan begonnen. Dit kind was niet meer te redden.
Ik kon het niet laten om de moeder toch een paar minuten te troosten en een arm om haar heen te slaan. Erg on-zambiaans om dat te doen, maar ik kan niet alles accepteren. Het is al schokkend hoe ik vervolgens het hartverscheurende gejammer kan negeren dat nog urenlang doorgaat terwijl ik het volgende kind onderzoek. Nou ja, negeren, blokkeren lukt toch niet echt. Ondanks dat ik dit al wekenlang hoor. Ik kijk toch steeds weer even op. Zie dan ook het geschokte gezicht van Richard, die de kinderafdeling nog niet eerder heeft gezien.
Het doet me denken aan het gezicht van de andere co-assistente een paar weken geleden toen er een kind overleed. Een moeder riep naar ons terwijl wij met een Zambiaanse arts 2 bedden verderop een kind onderzochten. Verstaan konden we het niet, dus we keken de Zambiaanse arts aan. Die was wat aan het uitleggen, ging hier eerst mee door en liep na enkele minuten even naar de moeder toe. Ik zag haar een stethoscoop pakken, luisteren en weer terug lopen naar ons. 10 minuten later zag ik de moeder in elkaar gedoken naast t bed heel zachtjes huilen. Verbaasd vroeg ik me af of we dat kind nog moesten zien. Dat bleek echter dood te zijn gegaan toen de moeder ons had geroepen. Waar we naast hadden gestaan, zonder het door te hebben. Zonder dat de Zambiaanse dokter verder ook maar iets had gedaan.
Mijn gezicht moet minstens zo compleet geschokt hebben gestaan als dat van de co-assitente. Tranen onderdrukkend was 'Pepani' (I'm sorry) en een troostende arm alles wat ik nog te bieden had.

Soms krijg je echter ook het andere uiterste van een spectrum te zien en zo ook deze nacht. In plaats van bij een ernstig ziek ondervoed kind werden we geroepen omdat er een kind huilde en de ouders bang waren voor maagpijn.... Dus ik was alweer stomverbaasd, maar dit keer over de banaliteit waarvoor ik midden in de nacht geroepen was: dit probleem speelde al maanden.
Eén blik op de ouders en het kind was echter genoeg: ik begreep t al. Wanhoop van de verpleging. Het kind hield niet meer op met huilen.
Ik heb nog nooit zo'n dikke baby gezien (10 kilo op leeftijd van 4 maanden!!) en ouders die zo weinig van opvoeden snappen. Het syndroom 'huilbaby' waar we in Nederland bekend mee zijn had ik hier nog nooit gezien, maar dit was overduidelijk. Bij elke snik werd het kind aan de borst gelegd. Maar ja, hoe leg je uit dat ze dit niet moeten doen in een land waar normaliter baby's nooit huilen en huilen dus wordt gezien als dat er iets ernstigs aan de hand moet zijn?
Bij deze moderne hippe Engels sprekende ouders heb ik een poging gewaagd. Richard leerde een hoop, maar de ouders? Zelfs een vriendelijk bevel van mij om het kind een minuut alleen te laten en niet de borst te geven werd gewoon genegeerd.
Mijn collega's die ik het de volgende middag vertelde keken me meewarig aan: waar deed ik de moeite voor? Ik was duidelijk nog niet geïntegreerd in de Zambiaanse cultuur, ik snapte toch wel dat dat hopeloos was en ik daar niet aan hoefde te beginnen?

En dan te bedenken dat ik vanochtend nog dacht dat ik al zo Zambiaans ben als maar kan.
Niet helemaal dus nog en dat zal waarschijnlijk nooit gebeuren. Maar goed ook, ik denk dat t wel zo gezond is dat ik niet alles kan accepteren. Ik blijf zoeken naar de reden waarom er hier wordt gehandeld zoals het gaat, maar ik kom er maar niet achter. Wat is hun redenatie?
Echt iets veranderen in de korte tijd dat ik hier ben is dus vast teveel gehoopt. Maar ik kan allicht een poging blijven wagen om de dingen die me tegen de borst stoten bij míjn patiënten anders aan te pakken.

En verder een hoop lol beleven met de Zambianen: want dat is de andere kant van de medaille. Relaxed als ze zijn genieten ze volop van de sociale interactie binnen en buiten hun werk om. Zie het volgende verhaal!